Rusya'da kitap raflarında temizlik
Rusya’da kitapçılık sektörü, son yıllarda yalnızca okuma alışkanlıklarına değil, aynı zamanda siyasi ve ideolojik kriterlere de göre şekilleniyor. St. Petersburg merkezli Fontanka portalının haber yorumuna göre, LGBT propagandası (Rusya'da yasaklı), yabancı ajanlar, pornografi, ordunun itibarını zedeleme veya “yanlış” bir harita bir kitabın raflardan sessiz sedasız kaybolmasına yol açabiliyor. Yasaklı kitap listeleri açık olsa da, “yasaklanmasa da satılamayan” kitaplar artık kitapçılık sektörünün en riskli alanı.
Yasaklamaların en belirgin türü, mahkeme kararıyla ekstremist materyal listesine giren kitaplara ilişkin. Örneğin Adolf Hitler’in Kavgam adlı eseri bu listeye alındığı için satışı tamamen yasak. Ancak kişisel arşivlerde, bilimsel araştırma amacıyla bulundurulması hâlâ mümkün. Buna karşın bu kitapların basılması, dağıtılması, hatta yayınevine sunulması dahi suç. Kitapçılar ve matbaalar da listeyi yakından takip etmek zorunda.
Daha gri bir alan ise “yabancı ajan” ilan edilen yazar ve çevirmenler. Örneğin çocuk kitaplarıyla tanınan İsveçli yazar Sven Nordqvist’in eserleri, Rusça çevirmeni Aleksandra Polivanova yabancı ajan ilan edilince geri toplatıldı. Raflardan indirilip tekrar etiketlenen kitaplar, yeniden paketlenerek satışa sunulabiliyor. Ancak Rus Kitap Birliği, bu eserlerin mağazalarda görünür olmamasını, “riskli ürün” olarak ele alınmasını öneriyor.
Bazı kitaplar ise doğrudan yasaklanmadan önce “önlem” adı altında piyasadan çekiliyor. 2025’te yayınevi Samokat, Polonya’dan alınan bir çocuk atlasında Kırım’ın Rusya’ya ait gösterilmemesi üzerine kitabı piyasadan çekti. Ancak bu örneklerin siyasi hassasiyetlerle birleştiği birçok durumda, kararlar sansür ile ekonomik kaygılar arasında gidip geliyor.
Yayınevleri ve kitapçılar, bu karmaşık düzenlemelerle uğraşırken ciddi maddi kayıplar yaşıyor. Kitaplar "geri çağrılıyor", bazıları imha ediliyor, bazıları ise yeniden etiketleniyor. Özellikle “zararlı” kabul edilen kitapları evde saklamak bile artık riskli. Çünkü dağıtım amacıyla saklandığı öne sürülürse ceza kaçınılmaz. Geri dönüşüm sistemlerinin eksikliği ise imha sürecini daha da karmaşık hale getiriyor.
Üstelik portala göre bu gelişmeler, yalnızca açıkça ekstremist içerikli ya da porno öğeler içeren kitaplarla sınırlı değil. 2023’te Vladimir Sorokin’in Miras adlı romanı, vatandaş şikâyeti üzerine pornografik bulunmuş ve yayınevi ile matbaaya ceza kesilmişti. Ancak Sorokin’in diğer eserleri hâlâ serbestçe satılabiliyor. Bu da kitapçılar için neyin yasak kapsamına gireceği konusunda tam bir belirsizlik yaratıyor.
Son olarak Moskova’daki Falanster ve St. Petersburg’daki Podpisnie İzdania gibi bağımsız kitapçılar, çeşitli baskınlar sonrası yüksek para cezalarına çarptırıldı. Satışta olan kitaplar arasında resmen yasaklı olmayan ama “uygunsuz görülen” yazarların eserleri vardı. Bu gelişmelerin ardından pek çok kitapçı, Susan Sontag veya Olivia Laing gibi isimlerin kitaplarını raflardan önlem olarak kaldırdı. Fontanka'ya göre kitapların artık yalnızca içeriğiyle değil, yazarının kimliğiyle de yargılandığı bir döneme girilmiş durumda.
5.7.2025
Реклама