Rusya'nın kalbine kazınmış ağaç: Huş ya da beryoza
Rusya denince gözün önünde ilk canlanan manzaralardan biri, ince gövdeli, bembeyaz huş ağaçları, yani "beryoza" oluyor. Bu ağaçlar yalnızca doğayı süslemiyor; şiirden resme, halk dansından yas törenlerine kadar kültürel belleğin en derin katmanlarına sızıyor. Rüzgârda titreyen yaprakları, Rus halkının duygularını dile getiriyor; geçmişe, toprağa, özleme ve dirence aynı anda dokunuyor.
Binlerce yıl boyunca farklı halklar huşu kutsal kabul etmiş. Udmurtlar, Mariler, Hantılar ve Yakutlar bu ağaca ruh yüklemiş, baharın gelişini dallarını süsleyerek kutlamış. Eski köylerde, Tроица bayramında genç kızlar huş dalı taşıyarak ev ev dolaşır, ona adeta canlıymış gibi ikramda bulunurdu. Bu gelenek, hem doğanın uyanışına hem de ataların anısına saygı sunmanın bir yolu sayılırdı. Huş, hem yaşamı hem ölümü simgelerdi. Bazı bölgelerde ölmek üzere olan birini tarif ederken, “beryozkaya gidiyor” denirdi.
19.yüzyıla gelindiğinde huş, Rus sanatında kendine daha görünür bir yer buldu. Puşkin, Kırım’dan yazdığı bir mektupta ilk gördüğü huş ağacının yüreğinde nasıl bir memleket özlemi yarattığını anlatıyordu. Şair Afanasi Fet, onu “hüzünlü bir gelin gibi” betimlemişti. Ama huşun gerçek anlamda ulusal bir simgeye dönüşmesi, Sergey Yesenin’in şiirleriyle mümkün oldu. Yesenin, huşu yalnızca doğa betimlemesi olarak değil, çocukluğun, köyün, anavatanın, hatta annelik duygusunun bir karşılığı gibi ele aldı.
II. Dünya Savaşı sırasında bu imge daha da güçlendi. Anna Ahmatova'nın dizelerinde huş, işgal altındaki toprağın hafızasını taşıyan bir tanık gibi belirdi. 1948'de kurulan Beryozka Dans Topluluğu, bu kültürel bağı sahneye taşıdı. Genç dansçılar, ellerinde huş dallarıyla sahneye çıkarken, sadece dans etmiyordu; aynı zamanda geçmişe kök salan bir anlatıyı bugüne aktarıyordu.
Günümüzde huş, Rusya'nın dört bir yanında hâlâ yaşıyor. Parklarda büyüyor, pullara basılıyor, şarkılarda yankılanıyor. Artık sadece bir ağaç değil; kolektif hafızanın, sessiz sadakatin ve köklü aidiyetin simgesi hâline geliyor. Onun gölgesinde insanlar yalnızca dinlenmiyor, bir halkın derin duygularına temas ediyor. Rusya huşun içinden geçerek kendini anlatmaya devam ediyor.
5 soruda huş ağacı
1. Huş ağacı nedir, nerede yetişir?
Huş (Betula), Kuzey Yarımküre’nin serin ve nemli bölgelerinde yetişen yaprak döken ağaç türüdür. En çok Rusya, Finlandiya, Norveç, Kanada ve Baltık ülkelerinde görülür. Rusya’da, özellikle Orta ve Kuzey bölgelerde doğal ormanların büyük kısmını oluşturur. Beyaz kabuğu ve zarif yapısıyla kolayca tanınır. Ortalama 15–25 metreye kadar boylanır ve 100 yıla kadar yaşayabilir.
2. Huş neden Rusya’nın simgesi olarak görülüyor?
Rusya’da huş ağacı sadece doğal bir varlık değil, kültürel ve duygusal bir figür. Hem halk geleneklerinde hem de edebiyatta, resimde, dansta sürekli karşımıza çıkar. Tроица (Üçleme) ve Семик gibi bahar ayinlerinde genç kızlar huş dallarını süsleyerek köyde dolaşırdı. Şair Sergey Yesenin, huşu “vatanın sesi” olarak betimledi. II. Dünya Savaşı’nda bile huş, halkın direnişinin ve özleminin sembolü oldu.
3. Huş ağacı halk kültüründe neyi temsil eder?
Huş aynı anda iki karşıt anlamı taşır: yaşam ve ölüm. Bir yandan gençliği, kadınlığı ve baharın gelişini simgelerken; öte yandan Slav mitolojisinde ölülerin ruhlarının konakladığı bir ağaç olarak görülür. Bazı bölgelerde ölmekte olan bir kişi için “beryozkaya gidiyor” denmesi bu inancın izlerini taşır. Mezarlıklarda huş ağacı dikilmesi de yaygın bir gelenektir.
4. Huş ağacının odunu ya da kabuğu hangi alanlarda kullanılır?
Huş odunu hafif, kolay işlenebilir ve yanmaya elverişlidir. Bu yüzden mobilya, kontrplak, oyuncak, mutfak gereçleri ve kâğıt üretiminde tercih edilir. Kabuğu ise geleneksel olarak sepet, çatı kaplaması ve yazma yüzeyi olarak kullanılmıştır. Ayrıca huş kabuğundan elde edilen “katran” doğal antiseptik özelliğiyle halk hekimliğinde yer bulmuştur.
5. Bugün huş ağacı Rusya’da ne anlama geliyor?
Bugün huş, Rus kimliğinin görsel bir ögesi hâline gelmiş durumda. Parklarda, posta pullarında, dans topluluklarında, edebi metinlerde ve çocuk kitaplarında huş figürü sıkça yer alıyor. 1948'de kurulan "Beryozka" halk dansları topluluğu bile adını huştan alıyor. Beyaz gövdesiyle hem saflığı hem köksüzlüğe direnen bir kararlılığı çağrıştırıyor. Rusya’nın kolektif belleğinde huş ağacı hâlâ yaşıyor; sakin, zarif ve dirençli bir hatıra gibi.
28.6.2025
Реклама