Sosyalizmden 'esinlenen' Guguk Kuşu 50 yaşında
Dünya sinema tarihinin en unutulmaz filmlerinden biri olan "One Flew Over the Cuckoo's Nest" (Guguk Kuşu), tam 50 yıl önce, 19 Kasım 1975'te seyirciyle buluştu. Çek yönetmen Miloš Forman'ın imzasını taşıyan film, sadece 3 milyon dolarlık bütçesine karşılık ABD'de 108 milyon dolar hasılat elde ederek bir gişe fenomeni oldu. En iyi film, en iyi yönetmen, en iyi uyarlama senaryo, en iyi erkek oyuncu (Jack Nicholson) ve en iyi kadın oyuncu (Louise Fletcher) dallarında olmak üzere toplam 5 Oscar ödülü kazanarak tarihe geçti.
Ancak filmin bu dünya çapındaki zaferi, demir perdenin diğer tarafına ulaşamadı. Forman'ın sosyalist bloktan bir mülteci olması nedeniyle film, Sovyetler Birliği'nde ve birçok Doğu Bloku ülkesinde gösterime girmedi. 1960'larda Çek Yeni Dalgası'nın lideri olarak kabul edilen ve "Černý Petr", "Lásky jedné plavovlásky" gibi filmleriyle büyük beğeni toplayan Forman'ın ismi, 1968'deki Sovyet müdahalesinden sonra anavatanında adeta yok sayıldı. Hatta dönemin Sovyet "Sinema Sözlüğü"nde kendisinden "birkaç Hollywood filmi çekmiş Amerikalı yönetmen" olarak bahsedildi.
Forman, siyasetle hiçbir zaman aktif olarak ilgilenmemişti. Ebeveynlerini Nazi kamplarında kaybeden biri olarak "nasıl bir dünyaya düştüğünü" erken yaşta anlamıştı. Amacı, insani temaları işleyen iyi filmler çekmekti. Ancak Prag Baharı'na nokta koyan Sovyet tanklarının şehre girişi üzerine Batı'da kalmayı tercih etti. Bu kararı, yüksek sesle siyasi bildirilerle değil, sessizce gerçekleştirdi. "Guguk Kuşu" filmi, Amerikan toplumundaki özgürlük kavramını sorgulasa da, arka planında sosyalizmin "insani yüz" kazanamamış olmasının getirdiği acı tecrübeler yatıyordu. Filmdeki psikiyatri hastanesinin, Doğu Bloku'ndaki baskıcı rejimlere bir metafor olup olmadığı ise hep tartışıldı.
Mihail Gorbaçov'un başlattığı Glasnost (açıklık) politikasına kadar Forman'ın Sovyetler Birliği'ne gelmesi düşünülemezdi. Fakat 1987'de, değişen hava ile birlikte, bir zamanlar yasaklı olan "Guguk Kuşu" Moskova'da gösterildi ve Lujniki Stadyumu'ndaki devasa bir kalabalık tarafından coşkuyla alkışlandı. Forman'ın kendisi de Moskova'ya geldi ve burada eleştirmen ve yönetmen Andrey Plahov ile buluştu. Plahov, Forman'ı mütevazı, "taşralı bir öğretmeni andıran" bir insan olarak tanımladı. Bu ziyaret sırasında, Forman'ın yıllar önce Çekoslovakya'dan ayrıldıktan sonra bir daha görüşme fırsatı bulamadığı eski bir arkadaşıyla Plahov'un evinde duygusal bir buluşma yaşandı.
Miloš Forman, kendi kuşağından ABD'ye göç eden diğer yönetmenler arasında Hollywood sistemine en organik şekilde entegre olan isimdi. Ancak onun başarısının ardında, inatçı bir sanatçı duruşu yatıyordu. ABD'ye vardıktan sonra, kendisine sunulan tüm senaryoları prensip gereği reddederek dört yıl boyunca film çekmedi ve bu süreyi günde 1,5 dolarla geçinmeye çalışarak geçirdi. Bu sabrı ve kalite arayışı, onu önce "Taking Off" (Başlangıç) filmine, oradan da dünyayı sarsacak "Guguk Kuşu"na taşıdı.
(Andrey Plahov'un Kommersant gazetesi için kaleme aldığı yazıdan alıntı)
21.11.2025
Реклама