Rusya'dan kayıp bir internet hikayesi: FidoNet
İnternetin hayatımızın vazgeçilmesi olmasından önce ABD'den Rusya'ya uzanan bir 'yüksek teknoloji' deneyimininin az bilinen öyküsünü 'hafta sonu okuması' olarak sizinle paylaşıyoruz: 1980'lerin başında, kişisel bilgisayarların ve modemlerin fiyatlarının düşmesiyle birlikte, ABD'deki orta sınıf için yeni bir iletişim çağı başlıyordu. Programcı Tom Jennings, uzaktaki bir arkadaşıyla düzenli iletişim kurabilmek için uzun mesafe telefon faturalarından kaçınmanın bir yolunu aradı. Mevcut BBS (bulletin board system) teknolojisini kullanan Jennings, iki bilgisayarı birbirine bağlayan ve daha ucuz olması için mesajları gece saatlerinde ileten bir sistem kurdu. 1984'te üçüncü bir kullanıcının katılmasıyla sistem yeniden tasarlandı ve adını Jennings'in köpeğinden alan FidoNet doğdu. Kısa sürede popüler olan ağ, hiyerarşik bir "düğüm" (node) ve "nokta" (point) sistemine evrildi.
FidoNet, 1990 yılında Novosibirsk'li programcı Yevgeni Çupriyanov aracılığıyla Sovyetler Birliği'ne girdi. Moskova ve Leningrad'a yayılan ağ, Rusya'da beklenmedik bir tarihi an yaşayacaktı. 1991'deki başarısız darbe girişimi sırasında, Beyaz Ev'de, yani Rusya Yüksek Sovyeti binasında kurulan bir FidoNet istasyonu, dünyaya olaylarla ilgili kritik bilgileri aktaran tek medya kanalı haline geldi. Telefon hatları kesilmediği sürece bilgi akışını durdurmanın imkansız olması, FidoNet'i o dönem için eşsiz ve değerli bir araç yapmıştı.
FidoNet'in kalbinde, belirli konularda tartışmaların yapıldığı "yankı konferansları" (echomail) vardı. Buradaki etkileşim, günümüz sosyal medya gruplarının ilkel bir formuydu. Katı bir özdenetim ve topluluk yönetimi sistemiyle işliyordu; kuralları ihlal eden bir kullanıcı, bağlı olduğu düğümle birlikte ağdan tamamen atılabiliyordu. Bu "kolektif sorumluluk" sistemi, içeriğin kalitesini yüksek tutuyor ve çoğunlukla profesyonellerden oluşan bir kullanıcı kitlesini çekiyordu. Kullanımın ücretsiz olması ve sadece telefon ücreti gerektirmesi, 1990'ların sonunda pahalı olan internet erişimine kıyasla Rusya'da hızla yayılmasını sağladı. FidoNet ayrıca, yüz yüze buluşmalar (fido-poyka) ve kendine özgü bir jargonla gelişen canlı bir alt kültür yarattı.
FidoNet'in sonu, kaçınılmaz teknolojik ilerlemeyle geldi. 2000'li yılların başında, ADSL gibi daha hızlı ve sürekli internet bağlantılarının yaygınlaşması, yavaş ve telefon hattını meşgul eden FidoNet modemlerini hızla modası geçmiş hale getirdi. Ağ, teknolojik olarak 1980'lerin sonundaki seviyesinde kalmış, hipermetin (hypertext) gibi yeniliklere direnmiş ve bir "dijital kaçış" noktasına dönüşmüştü. Kullanıcılar kitlesel olarak internete göç etmeye başladı. Kurucu Tom Jennings'in bile 1998'de ağdan ayrılması ve kurallar sisteminin aşırı karmaşıklaştığı yönündeki eleştiriler, sonun habercisi oldu.
Resmi olarak FidoNet, internet altyapısını kullandığı için artık bağımsız bir ağ sayılmıyor. Ancak mirası, ilk çevrimiçi topluluklardan birinin nasıl işlediğine dair değerli bir örnek. Bu deneyim, düzenin uzak şirketlerden ziyade kullanıcıların kendisi tarafından sağlandığı, kendi kendini yöneten bir sosyal ağ modeli sunmuştu. FTN ağ teknolojisi hala güvenli iletişim için kullanılıyor ve Rusya'da küçük ama sadık bir kullanıcı grubu, bu "arkadaş ağının" hatırasını yaşatmaya devam ediyor.
1.11.2025
Реклама