Atatürk ile Stalin neden hiç görüşmedi?
![]()
Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk ile dönemin Sovyet lideri Josef Stalin'in görüşmeme nedeni halen ikili ilişkiler tarihinin pek fazla bilinmeyen sayfalarından biri. Atatürk-Stalin ilişkileri ile ilgili olarak geçen yıllarda Türk ve Rus basınında çok sayıda haber çıktı. Örneğin Rus Kommersant Vlast dergisinin arşiv belgelerine dayanarak yazdığı habere göre, Atatürk Stalin ile görüşmeyi düşündü ancak ilk adımı atmak istemedi.
Bu konuyla ilgili olarak 1936 yılında Ankara’da Sovyet Büyükelçiliği’nin verdiği bir resepsiyonda Atatürk’le Elçi Lev Karahan arasında tartışma da yaşandı. Bu tarihi diyaloğu ilk kez 2008 yılında dönemin Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Başkanı Prof. Dr. Sadık Tural yazdı. Rus arşivlerine atıfta bulunan akademisyen, Atatürk’ün “Bana kutlama mesajını niye Stalin değil de Kalinin (Yüksek Sovyet Prezidyumu Başkanı) gönderdi” diye sorarak Karahan’la tartıştığını aktardı.
Aynı arşiv belgesine atıfta bulunan Rus dergisi, tartışmada önemli bir detayı yakaladı. Kommersant'a göre, Sovyet Elçisi iki liderin henüz görüşmediğini hatırlatınca Atatürk de, “Tabii ki her iki ülke yöneticisinin şahsi ilişkileri fevkalade faydalı” karşılığını verdi.
Bunun üzerine Karahan, iki liderin görüşmesi için gerekli çalışmaların başlatılması hususunda Türk hükümetine talimat vermesini teklif edince Atatürk, “Görüşme için ilk adımı neden ben atayım” sözleriyle tepki gösterdi.
Sovyet Elçisi ise, "Sayın (Türkiye Dışişleri Bakanı Aras Rüştü) Aras veya ben, kimin ilk adımı atacağının bir önemi yok. Yarın her ikimiz sizin Stalin ile görüşmenizin sağlanması için birlikte çalışmalara başlayabiliriz”dedi.
Fakat bu gelişmelere rağmen aynı dönemde yaklaşık 15 yıl ülkelerini yöneten Atatürk ve Stalin arasında hiçbir görüşme yapılmadı.
Bu olay Rus Türkolog, tarihçi Stanislav Tarasov'un da dikkatini çekti. Regnum Haber Ajansında konuya değinen Tarasov'a göre, Boğazlar'ın statüsünü belirleyen Montrö Sözleşmesi'nin Moskova'nın işine gelmemesi nedeniyle Atatürk-Stalin görüşmesi asla gerçekleşemedi. Hatta 1937 yılında eski Moskova Büyükelçisi Rüştü Aras, iki liderin olası görüşmesi için hazırlıkların yapılması amacıyla Moskova'ya geldi. Fakat Stalin, Aras'la görüşmeyi reddetti.
Tarasov, gayrı resmi bilgilere göre, Stalin’in daha önce Atatürk ile dolaylı yoldan iletişim kurduğunu söylüyor. Buna göre, 1925 yılında Stalin, Tiflis kentine geldiğinde Georgi Ordjonikidze ve Anastas Mikoyan'ı görüşmeler için Atatürk'ün huzuruna gönderdi. İki yetkili Tiflis'e dönünce Stalin'e bilgi verdi.
Tarasov, Atatürk’le Stalin'in neden yıldızlarının barışmadığı sorusunun anahtarının Türk arşivlerinde olduğunu ve burada Türk tarihçilerine görev düştüğünü söylüyor.
Tarasov, Atatürk'ün vefat ettiği haberinin derhal Stalin'e iletildiğine de dikkat çekiyor. Stalin'in talimatıyla Sovyetler'in ana yayını Pravda gazetesinde taziye yayınlanıyor. Taziyede üst düzey Sovyet yetkilileri Kalinin, Molotov ve Litvinov'un imzaları yer alıyor. Stalin ise taziyeye imza atmıyor.
Tarasov ayrıca Atatürk'ün ölümü üzerine, İsmet İnönü'nün 11 Kasım 1938 tarihinde olağanüstü toplanan TBMM tarafından oy birliğiyle cumhurbaşkanlığına seçilmesi üzerine Pravda gazetesinde İnönü’yü öven, "Türkiye’nin en önemli devlet yetkilisi ve Sovyet-Türk dostluğunu geliştirmek ve güçlendirmek için faydalı faaliyetler yapan bir isim" yazısının çıktığını aktarıyor.
Rus tarihçi, 1932’de yılında Moskova’ya resmi ziyaret sırasında İnönü’nün Stalin’le ve Kremlin’deki diğer üst düzey yetkililerle bir araya geldiğini ve muhtemelen “iki ülke arasındaki ticaret ve ekonomik işbirliğinin geliştirilmesi için projeleri” görüşmekle kalmadığına işaret ediyor.
Stalin'in İkinci Dünya Savaşı'nın son döneminde Türkiye'den Boğazlar, Kars ve Ardahan'ı talep etmişti.
Azerbaycan Cumhuriyeti'nin kurucusu ve ilk Cumhurbaşkanı Mehmet Emin Resulzade’nin hatırlarına göre ise Stalin, Atatürk’ten “muktedir bir devlet ve inkılâp adamı” diye söz etmiş. (Fuad Seferov, Medyagunlugu.com, Moskova )
18.11.2019
Реклама